تیغ پزشک‌نماها بر رخسار مردم

به گزارش روزهای طلایی، در سال‌های اخیر  بازار جراحی‌های زیبایی در کشور به قدری سکه شده که بسیاری از افراد فارغ از داشتن یا نداشتن تخصص در این حوزه، سعی می‌کنند وارد آن شده و به هر نحوی پولی به جیب بزنند. به عنوان مثال گفته می‌شود که سن درخواست عمل جراحی بینی در کشور پایین‌تر آمده‌ و متقاضی آن نیز در سنین پایین زیاد است؛ به طوری که در گذشته حداقل جراحی بینی سن ۱۸ سال بود اما در حال حاضر بعد از دوران بلوغ در دخترها از ۱۴ سالگی و در پسرها از ۱۶ سالگی انجام می‌شود. بنابراین تقاضای زیاد و البته جذابیت‌های مالی این حوزه باعث شده افراد غیرمتخصص زیادی برای کسب سود و درآمد وارد حوزه اقدامات زیبایی شده و به مدد انواع و اقسام تخلفات و جرائم به هر دری بزنند تا در این بازار پرسود که البته چندان قابل نظارت هم نیست، درآمدهای کلان و چندصدمیلیونی کسب کنند؛ درآمدهایی که در بسیاری از موارد به قیمت جان آدم‌ها یا از بین رفتن همیشگی چهره طبیعی‌شان تمام می‌شود…

زیبایی ارزان!

نگاهی به تبلیغات اقدامات زیبایی روی در و دیوار شهر و همچنین در فضای مجازی و تبلیغات اینستاگرامی، نشان می‌دهد که اوضاع تا چه حد در حوزه جراحی‌ها و اقدامات زیبایی نابه‌سامان است؛ به طوری که برخی افراد بدون اندک تجربه یا تخصصی به راحتی و حتی بعضا به صورت شبکه‌ای اقدام به اعمال زیبایی اعم از تزریق ژل، بوتاکس، چربی و … در آرایشگاه‌ها یا محل‌های غیر استاندارد کرده و بدون کمترین امکانات بهداشتی این اقدامات را بر روی مردم انجام می‌دهند. متاسفانه برخی از مردم به راحتی و به صرف ارزان بودن یک اقدام زیبایی در آرایشگاه یا مرکزی بدون امکانات، بدون توجه به مجوزهای لازم و تخصص و تبحر افراد در انجام اقدامات زیبایی به این افراد اعتماد کرده و چهره‌شان را به دست آنها می‌سپارند.

عفونت، خونریزی، بافت‌مردگی و… تنها بخشی از عوارضی است که ممکن است برای افرادی که جهت انجام اقدامات زیبایی خودشان را به دست افراد غیر متخصص و غیر پزشک می‌سپارند، رخ دهد؛ عوارضی که به سختی قابل جبران بوده و عمدتا هم هیچ وقت به شکل اول بازنمی‌گردند.

به نام پزشک و به کام پزشک‌نما

در عین حال به گفته کارشناسان حوزه سلامت، در گذشته انجام اعمال جراحی زیبایی مانند جراحی بینی و صورت محدود به کسانی بود که ضمن گذراندن دوره‌های آموزشی لازم، تجربه و تخصص لازم را نیز داشتند، اما متاسفانه امروزه بعضا افرادی که فاقد تخصص، صلاحیت، تجربه لازم بوده و مجوز انجام این کار را ندارند هم در این کار مداخله می‌کنند. این افراد که گویا تعدادشان کم هم نیست، هزینه‌های پایین‌تری را نسبت به جراحان و پزشکان دارای صلاحیت دریافت می‌کنند و و با تبلیغات فریبنده جذب مشتری کرده و پول‌ زیادی را هم به جیب می‌زنند.

حال اوضاع زمانی خراب‌تر می‌شود که برخی پزشکان نیز تخصص، اعتبار و تیغ جراحی‌شان را به دست افراد غیر پزشک و بدون تخصص می‌سپارند تا سودی از این بازار کسب کنند؛ به طوری که تبلیغات وسیعی برای انجام جراحی‌های زیبایی با نام یک پزشک انجام می‌شود، اما در اتاق عمل تیغ جراحی به دست فردی غیرپزشک است؛ موضوعی که متاسفانه در بسیاری موارد تبعات و عوارض جبران‌ناپذیری برای افراد به دنبال دارد و در عین حال هم اثبات رخ‌داد چنین جرمی دشوار است. این در حالی است که قوانین در این زمینه چندان سفت و سخت، شفاف  و بازدارنده نیست؛ قوانینی که علیرغم سود کلان این حوزه، بیشتر خنده‌دار است تا بازدارنده؛ به طوری که چندی پیش محمد رییس‌زاده- رییس‌کل سازمان نظام پزشکی کشور در این زمینه با اشاره به چالش انجام برخی اعمال درمانی از سوی پزشک‌نماها، به روزهای طلایی، گفت: در زمینه افرادی که پزشک نیستند، اما مداخلات غیر مجاز درمانی انجام می‌دهند، هم راهکار برخورد شفاف نیست و جایی برای مراجعه و شکایت وجود ندارد و هم قانون در این زمینه بسیار ضعیف است.

جرائمی که بازدارنده نیست

وی بر لزوم اصلاح قانون در برخورد با پزشک‌نماها تاکید و اعلام کرد که اکنون به عنوان مثال اگر فردی در حوزه سلامت مداخله غیرمجاز انجام دهد، هر آسیبی که به فرد بزند، حداکثر جریمه‌اش ۱۰ میلیون تومان است و جالب است که این جرایم از چندین سال قبل که مصوب شده، متناسب با تورم هم رشد نکرده و بنابراین اصلا بازدارنده نیست.

بنابراین باید توجه کرد که گام اول در سامان‌بخشی این حوزه، اصلاح قانون بوده و آگاهی دادن به مردم نیز گام دوم است. در عین حال از مردم انتظار می‌رود که وقتی به جایی برای اقدامات درمانی اعم از اقدامات و جراحی‌های زیبایی و … مراجعه می‌کنند، حتما مجوزهای مربوطه را ببینند و هوشیار باشند و بررسی کنند که آیا این کلینیک یا مطب مجوز انجام چنین اقدام درمانی را دارد یا خیر و اگر مجوز دارد، تاریخ مجوزش نگذشته باشد. همچنین مردم باید دقت کنند که فردی که می‌خواهد یک اقدام درمانی را برایشان انجام دهد، مجوز این کار را دارد یا خیر.

برای شکایت از پزشکانماها به کجا باید مراجعه کرد؟

طبق اعلام سازمان نظام پزشکی کشور، این سازمان مرجع رسیدگی به شکایت از  اعضایش یعنی پزشکان است. در نتیجه در زمینه افراد پزشک‌نما برای شکایت باید به دادسرا مراجعه شود. در عین حال بر اساس اعلام سازمان نظام پزشکی در سال ۱۳۹۹ در دادسرای انتظامی کل کشور حدود ۳۰۰۰ شکایت در حوزه پزشکی مطرح شده است. باید توجه کرد که اعلام شده که بیشترین شکایات در دنیا و همچنین در ایران، در رشته‌های ترمیمی و زیبایی، دندان‌پزشکی، جراحی، زنان و ارتوپدی، است.

یکی دیگر از مباحثی که در حوزه اقدامات و جراحی‌های زیبایی مطرح می‌شود، بحث تفاوت تعرفه‌های دریافتی از سوی پزشکان و مراکز مختلف است؛ موضوعی که برخی کارشناسان  اختلاف تجربه، مهارت، سابقه و تخصص جراح را مهمترین علت آن می‌دانند. البته گفته می‌شود که میزان هزینه بالا لزوما دلیل بر کیفیت بالا نیست و هزینه عمل به روش جراح در برخورد با بیمار و قیمتی که روی کار خودش می‌گذارد، بستگی دارد. از سوی دیگر برخی کارشناسان نیز عقیده دارند که هزینه‌های بسیار پایین در برخی مراکز نیز شک‌برانگیز است و نباید به صرف پایین بودن هزینه یک اقدام زیبایی به فرد یا مرکزی که مدعی انجام اقدام زیبایی است، اعتماد کنیم؛ چراکه ممکن است این افراد یا مراکز فاقد تخصص، تبحر و استانداردهای لازم باشند. بنابراین به نظر می‌رسد بهترین کار، انجام تحقیق، صحبت با بیماران قبلی آن مرکز یا پزشک و همچنین استعلام از سازمان نظام پزشکی باشد.

در این زمینه دکتر ابراهیم رزم‌پا- جراح و متخصص گوش و حلق و بینی استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو هیئت مدیره انجمن علمی راینولوژی ایران، در گفت‌وگو با روزهای طلایی، می‌گوید: متاسفانه بحث دخالت افراد غیر پزشک در جراحی‌ها و اقدامات زیبایی، موضوعی است که هم انجمن‌ها با آن درگیرند و هم سازمان نظام پزشکی مدت‌هاست پیگیر راهکار مقابله با این معضل است. این موضوع به شدت خطرناک است و متاسفانه عوارض بسیار جدی را به دلیل دخالت افراد غیرپزشک در اقدامات پزشکی شاهدیم.

تزریق ژل و بوتاکس در آرایشگاه‌ها و عوارضی جبران‌ناپذیر

وی فزود: حتی گاهی شاهدیم که متاسفانه اقداماتی مانند تزریق ژل، بوتاکس و … در آرایشگاه‌ها انجام می‌شود و عوارض جدی مانند بافت مردگی یا نکروز برای بیماران به دنبال دارد. بر همین اساس هم بیمارانی با عوارض بسیار جدی به ما مراجعه می‌کنند. متاسفانه در این حوزه شرایط بدتر از چیزی است که تصور می‌کنیم.

پزشک‌نماهای تابلودار!

رزم‌پا با بیان اینکه دخالت افراد غیرپزشک در امور پزشکی به چند شکل انجام می‌شود، گفت: یکی از موارد این است که افرادی که اصلا پزشک نیستند، وارد اقدامات پزشکی زیبایی می‌شوند. به عنوان مثال در برخی آرایشگاه‌ها یا تکنیسین‌هایی که برای خودشان تشکیلاتی راه انداختند، در جاهایی مانند اینستاگرام تبلیغ می‌کنند و اقداماتی انجام می‌دهند که انجام آن‌ها نیاز به مجوز پزشکی و پزشک بودن دارد و در غیر این صورت انجام‌شان جرم و غیرقانونی محسوب می‌شود. بدترین حالت همین است که افرادی که پزشک نیستند، دست به اقدام پزشکی بزنند. برخی از آنها متاسفانه تابلودار هستند؛ یعنی با تابلوی مشخص تبلیغات انجام می‌دهند و مشخص است که پزشک نیستند. این اقدام جرم و غیرقانونی بوده و مجازات قانونی دارد. بنابراین بوتاکس و ژلی که در آرایشگاه‌ها به دست افراد فاقد صلاحیت تزریق می‌شود، غیرقانونی است. هیچکس جز پزشک مجوز تزریق این موارد را ندارد.

جراحی زیبایی به نام پزشک و به دست غیرپزشک

وی ادامه داد: شکل دوم دخالت در امور پزشکی زیبایی، به اتاق عمل برمی‌گردد. در برخی موارد گزارش شده که  فرد غیرپزشکی به نام پزشک و با مهر پزشک، جراحی زیبایی را انجام می‌دهد. به این معنا که پزشک مسئولیت کار را برعهده دارد، اما اقدام جراحی را فرد غیرپزشک انجام می‌دهد. در این مواقع خود پزشک در صحنه عمل حضور دارد، اما کار جراحی به دست یک غیرپزشک انجام می‌شود. این اقدام غیرقانونی و کاملا خلاف است و هم نظام پزشکی و هم انجمن‌های علمی پیگیر این قضایا هستند، اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.

چگونه با پدیده “غیرپزشکان” حوزه زیبایی مقابله کنیم؟

رزم‌پا با بیان اینکه بارها در جلسات کارشناسی پزشکی قانونی و نظام پزشکی با عوارض جدی این تخلفات برخورد می‌کنیم و همیشه بحث می‌شود که یک نهادی باید جلوی این متخلفان را بگیرد، گفت: همواره مطرح می‌شود که موضوع در دست رسیدگی است. مقابله با این پدیده مقداری مشکل‌تر شده است. باید توجه کرد که مراجع رسیدگی به این معضل وزارت بهداشت، سازمان نظام پزشکی و معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند که بر روی مراکز جراحی نظارت می‌کنند. باید توجه کرد که ریشه‌کنی این معضل نیاز به اقدامی جمعی دارد. زیرا این پدیده تازه نیست و چند سال است که  آشکارتر شده است. گاهی به شکل‌های مختلف سعی کردند که با این معضل برخورد کنند. حتی برخی از این تکنیسین‌ها دستگیر شده و به عنوان مجرم مجازات شدند، ‌ اما تاثیری نداشته است و می‌بینیم که همچنان افراد غیر پزشک در مراکز جراحی زیبایی فعالیت می‌کنند.

وی ادامه داد: علت دیگری که مقابله با این معضل را دشوار می‌کند، این است که معمولا این افراد با هزینه‌های پایین اعمال جراحی را انجام می‌دهند و بر همین اساس هم مراجعه‌کننده بالایی دارند. وقتی تعداد مراجعه‌کننده باشد، مراکز جراحی برای سودجویی خودشان مقابله جدی با این‌ها نمی‌کنند و برای سود بیشتر خودشان با همان شرایط پیش می‌روند. در حالی که خود مراکز جراحی می‌توانند کار افراد غیر پزشک را ممنوع کرده و خودشان با این پدیده برخورد کنند. برای ریشه‌کنی این معضل خود مرکز جراحی نباید اجازه دهد و قبول کند. از طرفی متاسفانه گاهی کارکنان وزارت بهداشت و دانشگاه‌ها به برخی مراکز که گزارش تخلف داشتند، مراجعه می‌کنند، اما در لحظه نظارت و بازدید کارها را پوشش داده و خود پزشک بر سر عمل می‌رود. یعنی جرم را می‌پوشانند و در نتیجه اثبات تخلف هم دشوار می‌شود.

رزم‌پا افزود: فکر می‌کنم برای حل این معضل اولا سه مرجعی که اعلام شد؛ یعنی وزارت بهداشت، نظام پزشکی و معاونت‌های درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی و همچنین انجمن‌های علمی باید به عنوان مراجعی که می‌توانند رسیدگی کنند، هماهنگی بیشتری داشته باشند. در عین حال خود همکاران پزشک هم باید به این مراجع کمک کنند. نکته مهم هم خود مراکز زیبایی و جراحی هستند که اگر کمک کنند می‌توان این معضل را حل کرد. مراکز جراحی نباید اجازه دهند که چنین تخلفاتی رخ دهد. در حال حاضر واقعا غیرقابل تحمل شده است و انجمن‌ها هم از این موضوع ناراضی هستند. مهمتر از همه نگرانی از عوارض خطرناکی است که انجام جراحی‌های زیبایی از سوی افراد غیر پزشک دارد.

جراحی زیبایی در شرایط غیربهداشتی

وی گفت: گاهی اوقات این اعمال جراحی در مراکز جراحی و در شرایط بهداشتی انجام نمی‌شود. بعضا در برخی جاهایی انجام می‌شود که اتاق عمل نیست و در بهترین حالت ممکن است در کلینیک‌های فاقد مجوز  باشد و با شرایط غیربهداشتی فرد جراحی شود که که می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد.

رزم‌پا تاکید کرد: مساله دیگری که باید درباره آن فرهنگسازی شود، این است که خود مردمی که می‌خواهند اعمال زیبایی انجام دهند، باید دقت کنند که فقط صرف پایین بودن هزینه را مورد توجه قرار ندهند. طبیعتا وقتی افراد بدون توجه به تخصص، پزشک بودن یا نبودن فردی که جراحی را انجام می‌دهد و … اقدام زیبایی را انجام می‌دهند، علاوه بر خطراتی که برایشان دارد، منجر به ترویج تخلف و گسترش کار خلاف می‌شوند. مردم وقتی برای یک کار زیبایی به مرکزی مراجعه می‌کنند به تخصص‌های موجود در آن مرکز، شرایط انجام جراحی و… توجه کنند. هیچگاه راضی نشوند که یک اقدام زیبایی را در جایی انجام دهند که از نظر بهداشتی و تخصصی معیارهای لازم را ندارد. اگر مردم رعایت کنند و به مراکز غیراستاندارد و افراد غیر متخصص و غیر پزشک مراجعه نکنند، طبیعتا کارشان رونق نمی‌گیرد.

وی درباره امکان انجام اقدامات زیبایی از سوی پزشکان غیر متخصص، گفت: متاسفانه قانون ما در اینجا مقداری روشن نیست. طبیعتا هرکس که بخواهد وارد اقدامات زیبایی شود، حتما باید دوره‌های آموزشی خاصی را بگذراند. البته پزشک غیرمتخصص به انجام هیچ گونه «جراحی زیبایی» اعم از جراحی بینی، لیفت صورت و… مجاز نیست، اما درباره سایر اقدامات زیبایی مانند تزریق ژل و بوتاکس و … فکر می‌کنم مستلزم یکسری دوره‌های آموزشی و مجوزهایی است. اینطور نیست که هرکس به صرف گرفتن مدرک بتواند هر اقدامی را در حوزه زیبایی انجام دهد.

عفونت؛ مهم‌ترین عارضه جراحی‌های زیبایی در محل‌های غیراستاندارد

رزم‌پا درباره عوارض احتمالی انجام جراحی‌ها و اقدامات زیبایی از سوی افراد غیرمتخصص و در محل‌های غیر استاندارد، گفت: مهمترین عارضه این است که اگر اعمال جراحی زیبایی در شرایط غیربهداشتی، در جایی غیر از اتاق عمل و در مراکزی که استانداردها رعایت نمی‌شود، انجام شود، عفونت است. عفونتی که گاهی اوقات ممکن است منتشر شود و عوارض بسیار جدی برای فرد به همراه داشته باشد. در عین حال در مراکزی که افراد غیرپزشک اقدام به انجام اعمال جراحی می‌کنند، اگر اتفاقی رخ دهد، این افراد نمی‌توانند مدیریت کنند و ممکن است خونریزی ایجاد شود و… جان فرد را به خطر اندازد. عارضه دیگری که به ویژه بعد از تزریق ژل و فیلر از سوی افراد غیرپزشک اتفاق می‌افتد، بافت‌مردگی یا نکروز است که بافت‌های مختلف صورت را از بین می‌برد. بوتاکس هم عارضه دیگری دارد که اگر فردی که بوتاکس می‌کند، تخصص نداشته و دوره لازم را نگذرانده باشند و بوتاکس را در جای مناسب تزریق نکنند، ممکن است برعکس عمل کند؛ به طوری که می خواهند یک چین و چروک پیشانی را از بین ببرند، اما اگر تبحر نداشته باشند ممکن است در جایی تزریق کنند که نتیجه برعکس داده و عوارض هم دهد.  عوارض تزریقات ژل، چربی و … به ویژه در مراکز فاقد مجوز و کار از سوی افراد غیرپزشک انجام می‌شود، بسیار زیاد است. نمونه‌های مختلف آن به ما مراجعه می‌کنند و هم در مراجع رسیدگی کننده و هم در مطب‌ها که برای درمان مراجعه می‌کنند، تعدادشان زیاد است.  

وی گفت: در شکایاتی که به دلیل بروز این عوارض انجام می‌شود، می‌بینیم که به عنوان مثال یک خانم جوانی ژل تزریق کرده و بعد یک قسمت از صورتش سیاه شده و از بین رفته است. هرچند می‌توان یکسری اقدامات درمانی برای این عوارض انجام داد، اما به حالت طبیعی و قبلی خودش بازنمی‌گردد.

سوالاتی که قبل از انجام اقدامات زیبایی باید از خودتان بپرسید

وی با بیان اینکه در زمینه رفع دخالت‌ غیرپزشکان در امور زیبایی نقش وزارت بهداشت و نظام پزشکی مهم است، گفت: در عین حال خود مراکز جراحی باید کنترل کرده و اجازه چنین اقداماتی را ندهند. همچنین خود پزشکان هم باید تذکر دهند و از مراکز بخواهند که این اقدامات انجام نشود. در عین حال خود مردم هم باید آگاه شوند و وقتی برای انجام یک کار زیبایی مراجعه می‌کنند، ببینند که چه کسی این اقدام را انجام می‌دهد، آیا این فرد مجوز انجام این کار را دارد، در کجا این کار انجام می‌شود و … مردم باید قبل از انجام یک جراحی این سوالات را از خودشان بپرسند.

شبکه‌ای از غیرپزشکان در حوزه زیبایی

این عضو هیئت مدیره انجمن علمی راینولوژی ایران با بیان اینکه افراد غیر پزشک در حوزه زیبایی بیشترین پول را به جیب می‌زنند، گفت: این افراد بیمار را به نام پزشک دیگری عمل کرده و عمده هزینه هم به جیب فرد غیر پزشک می‌رود. در حالی که مسئولیت با پزشک است. پزشکی که چنین اقدامی را انجام داده و نامش را در اختیار فرد غیر پزشک قرار داده و کار را به دست افراد غیر پزشک می‌سپارد. برخی از این افراد غیر پزشکی که در حوزه زیبایی کار می‌کنند، شبکه دارند. به طوری که هر یک از آنها چند پزشک را تحت پوشش دارد و بیمار را پیدا کرده و از اسامی پزشکان مختلف برای انجام اقدامات زیبایی استفاده می‌کند. به هر حال باید با این معضل مقابله کرد.

چرایی دریافت هزینه‌های متفاوت از سوی پزشکان مختلف در حوزه زیبایی  

وی درباره چرایی تفاوت هزینه‌های دریافتی از سوی پزشکان مختلفی که در حوزه زیبایی اقدام می‌کنند نیز گفت: باید توجه کرد از آنجایی که اعمال جراحی زیبایی طبق توافق جراح و مراجعه‌کننده انجام می‌شود، نمی‌توان تعرفه مشخصی برای آن پیدا کرد. زیرا بین جراحی که ۳۰ سال تجربه دارد و دوره‌های مختلف را گذرانده و فوق‌تخصص این کار است، با فردی که تازه فارغ‌التحصیل شده و تازه‌کار است، تفاوت وجود دارد. نمی‌توان برای این دو تعرفه همسانی داشت. در حوزه جراحی پلاستیک پزشکان شاخص داریم که اقدامات علمی زیادی انجام دادند و در دنیا شناخته شده هستند. حال نمی‌توان توقع داشت که افراد با این میزان تجربه و تخصص با فردی که به تازگی فارغ‌التحصیل شده هزینه  یکسانی  داشته باشند. در عین حال علت اصلی تفاوت تعرفه‌ها اختلاف سطح مهارت و دانش جراح است. در عین حال زمانیکه قیمت انجام یک عمل جراحی بسیار پایین است، باید شک کنیم کسی که این اقدام را انجام می‌دهد، یا تخصص لازم را نداشته یا از شیوه‌ها و تخلفاتی که ذکر شد، استفاده می‌کنند.  

رزم‌پا با بیان اینکه باید توجه کرد که هیچ ارزانی بی علت و هیچ گرانی بی حکمت نیست، گفت: فرض کنید یک عمل جراحی که حتی در بیمارستان دولتی و دانشگاهی تعرفه خاص و مشخصی دارد، اما در جای دیگری با تعرفه‌ای حتی پایین‌تر از مراکز دولتی این کار را انجام می‌دهد، قطعا یک جای کار ایراد دارد. در اکثر ارزانی‌هایی که در حوزه اقدامات زیبایی می‌بینیم، به این برمی‌گردد که افرادی که عمل می‌کنند یا پزشک نیستند یا پزشکانی هستند که خودشان مهارت لازم را ندارند و کار را به افراد غیر پزشک می‌سپارند.

وی درباره چگونگی آگاهی مردم از تخصص پزشکی که به او مراجعه می‌کنند، گفت: باید توجه کرد که اعمال جراحی زیبایی دو عامل به عنوان پایه نیاز دارد؛ یکی مدرک که اجازه و مجوز انجام کار را به پزشک می‌دهد. دوم تجربه و تبحر است. در حال حاضر در همه رشته‌ها تخصص و فوق‌تخصص داریم که هر یک اقدامات مربوط به خودشان را انجام می‌دهند. حتی صرف مدرک هم دلیل بر این نیست که هرکس که مدرک داشت، دست به هر کاری بزند؛ بلکه باید در هر اقدامی تبحر لازم را هم کسب کرده باشد. با این حال داشتن مدرک، لازمه کار است. مردم باید ابتدا به تابلو و مهر آن پزشک توجه کنند و بعد به محلی که عمل جراحی در آن انجام می‌شود، توجه کنند و در هر جا هم که مشکوک شدند می‌توانند از سازمان نظام پزشکی استعلام کنند. زیرا گاهی یک پزشک غیرمتخصص، در مهرش جراح بینی ذکر شده است. برخی از موارد از نظر قانونی مشکل دارد و اگر نظام پزشکی متوجه این موارد شود، با آنها برخورد می‌کند. هم نظام پزشکی و هم وزارت بهداشت به شدت با این پدیده‌ها مخالفند و می‌خواهند مبارزه کنند اما گاهی برای ریشه‌کنی این پدیده‌ها به همکاری پزشکان و مردم هم نیاز است. 

انتهای پیام