وضعیت سالمندی در کشور/ جزییات فعالیت دانشگاهِ سالمندیِ ایرانی

دکتر سیده صالحه مرتضوی- عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران و معاون پژوهشی مرکز تحقیقات سلامت روان سالمندی، در گفت‌وگو با روزهای طلایی، درباره وضعیت سالمندی در کشور، گفت: در هر جامعه‌ای اگر نسبت افراد ۶۰ سال به بالا به کل جمعیت آن جامعه ۱۲ درصد یا بالاتر باشد، آن جامعه به عنوان جامعه‌ای سالخورده محسوب می‌شود. در ایران بر اساس سرشماری که در سال ۱۳۹۵ انجام شد، ۹.۲۸ درصد جامعه را افراد سالمند تشکیل می‌دهند و در حال حاضر این نسبت بالاتر رفته است. البته باید توجه کرد که در همان سال ۱۳۹۵ هم مناطقی مانند طالقان را داشتیم که حدود ۲۴ درصد جمعیت‌شان را سالمندان تشکیل می‌دادند یا استانی مانند گیلان را داشتیم که ۱۳ درصد از جمعیت‌شان سالمندان بودند.

افزایش ۶ برابری سالمندی در ایران طی ۶ دهه

وی با بیان اینکه بر این اساس ایران اگرچه سالها جمعیت جوان داشته است اما به سمت سالخوردگی جمعیت میرود، گفت: در عین حال بر اساس سرشماری‌هایی که از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ انجام شده، جمعیت سالمند ما تقریبا حدود ۶.۳ برابر شده است. در حالی که طی این سال‌ها در دنیا جمعیت سالمندی حدود پنج برابر شده است. بنابراین در ایران با سرعت بیشتری به سمت سالخوردگی جمعیت می‌رویم.

انفجار جمعیت سالمندی در کشور طی ۲۰ سال آینده

مرتضوی ادامه داد: باتوجه به اینکه Baby Boom ما در کشور که همان کودک نسل انفجار جمعیت و دهه ۶۰ است، حدود ۱۴۲۰ به سالمندی می‌رسد و ما در کمتر از ۲۰ سال آینده  انفجار جمعیت سالمندی را در ایران خواهیم داشت. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال طول کشیده تا این روند را طی کنند. بنابراین ما فرصت بسیار کمتری داریم تا بتوانیم برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کرده و زیرساخت‌های لازم را در کشور برای مواجهه با سالخوردگی جمعیت فراهم کنیم.

چالش‌های سالمندی

وی با بیان اینکه اگرچه ما همواره این نکته را متذکر میشویم که سالخوردگی جمعیت یک موفقیت  بزرگ محسوب می‌شود و مرهون رشد، توسعه و پیشرفت‌ در تکنولوژی، حوزه‌های پزشکی و … است، اما به هر حال وقتی جمعیتی به سمت سالخوردگی می‌رود، با یکسری چالش‌ها مواجه خواهد شد، اظهار کرد: چالش‌هایی مانند شیوع بالاتر انواع بیماری‌های مزمن و افزایش بار مالی بر سیستم سلامت، در کنار آن مسائل رفاهی، معیشتی و اجتماعی هم وجود دارد. وقتی جمعیتی به سمت سالخوردگی می‌رود، ما نیروی کار کمتر و نسبت سرباری بالاتری داریم. چالش‌هایی که مربوط به بحث‌های بازنشستگی و صندوق های بازنشستگی است وچالش های مربوط به سیستم بیمه  از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

دانشگاهی برای سالمندان

مرتضوی با بیان اینکه مدیریت مسائل مرتبط با سالخوردگی جمعیت نیاز به صرف نیرو، هزینه و زمان زیادی دارد، گفت: از طرفی در کشوری مانند ایران نیروی متخصص در حوزه سالمندی محدود است و مگر چقدر نیرو می‌توان تربیت کرد که بتواند پاسخگوی این جمعیت روزافزون باشد؟. باید توجه کرد که این چالش فقط خاص ایران نیست و دنیا با پدیده سالمندی مواجه است. کشورهایی که زودتر از ما درگیر این پدیده بودند راهکارهای مختلفی را برای مواجهه با این پدیده آزمودند که یکی از این راهکارها توانمندسازی خود سالمندان است. به طوری که سالمند را توانمند کرده تا خودش بتواند بخشی از مشکلاتش را مدیریت کند. یکی از تکنیک‌های توانمندسازی سالمندان ، آموزش به سالمندان است. حال مساله بعدی این است که آموزش سالمند با آموزش سایر سنین متفاوت است و بر همین اساس فضاهایی ایجاد شده که خاص آموزش سالمند است که در دنیا به U۳A  معروف است که در ایران به آن دانشگاه سالمندان گفته می شود. شرکت کنندگان در این دانشگاه ها افراد بالای ۵۰ سال و سالمندان عزیز هستند. یکی از اهداف مهم این دانشگاه این است که سالمند را به نوعی توانمند کند تا بتواند نیازهایش را مدیریت کرده و به آن پاسخ دهد.

وی با بیان اینکه قرار نیست در دانشگاه سالمندی به سالمندان فقط اطلاعات دانشی ارائه و در انتهای کار به آنها مدرک آکادمیک نیز ارائه دهیم، گفت: بلکه دانشگاه سالمندان فضایی است که سالمندان دور هم جمع شده و بر اساس نیازهایی که دارند، مهارت هایی را یاد می‌گیرند تا بتوانند زندگی‌شان را مدیریت کنند. این به افراد کمک میکند که در دوره سالمندی هم مانند قبل سالم و فعال باشند و همچنان در جامعه حضور پررنگ داشته باشند.

مرتضوی با بیان اینکه در دنیا مدل‌های مختلفی از دانشگاه‌های سالمندی وجود دارد و هر کشوری بر اساس شرایط  کشور و شرایط سالمندانش این دانشگاه‌ها را مدیریت می‌کند، اظهار کرد: ظهور دانشگاه‌های سالمندی از ۱۹۷۲ در فرانسه بود. در فرانسه دانشگاه‌های سالمندی به دانشگاه‌های دولتی وابسته بوده و باهمکاری شهرداری‌ها اداره می‌شوند. معمولا آموزش ها توسط اساتید دانشگاه ها ارائه می شود وشرکت‌کنندگان در دوره های آموزشی هزینه چندانی نمی‌پردازند که این مدل فرانسوی دانشگاه سالمندان است. مدل دیگر مدل انگلیسی است که نهادی مستقل بوده و خود سالمندان آن را مدیریت  میکنند و هزینه‌ها را تامین می‌کنند. در این مدل آموزش به همتایان رایج است و بسیاری از آموزش ها توسط خود سالمندان ارائه می‌شود. کشورهای مختلف  دنیا بر اساس شرایط خود هر یک از این دو مدل اصلی را بومی کرده اند.

دانشگاه سالمندان در ایران

وی با اشاره به تجربه‌های ایران در حوزه راه‌اندازی دانشگاه سالمندی، گفت: در کشور ما از ۱۳۹۱ زاهدان نمونه‌ای از دانشگاه سالمندان را در زیرمجموعه معاونت بهداشتی‌ راه اندازی کرده است و دوره‌های مختلفی را به سالمندان ارائه می‌دهد. یک نمونه از این دانشگاه ها هم در رفسنجان داریم، اما برای توسعه این دانشگاه در همه استان‌های کشور، باید ابتدا مدل بومی کشور را استخراج می‌کردیم. بر همین اساس به سفارش اداره سلامت سالمندان دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی ایران یکسری مطالعاتی را در زمینه بومی‌سازی U۳A در ایران انجام داد. مطالعات مفصلی انجام شد و  مدل های موجود در دنیا مرور شد و  نیازهای آموزشی-مهارتی سالمندان ایرانی استخراج شد و نهایتا مدل ایرانی دانشگاه سالمندی را تبیین و مدل اجرایی آن را طراحی کردیم.

مرتضوی افزود: اکنون بحث پایلوت دانشگاه سالمندان را در دانشگاه علوم پزشکی ایران پیش می‌بریم. باتوجه به شرایطی که در دوره کووید-۱۹ داشتیم و چون سالمندان جزو گروه‌های بسیار پرخطر بودند و نمی‌توانستیم کلاس‌ها را به صورت حضوری داشته باشیم، فعلا به صورت مجازی دوره‌های آموزشی را با عنوان دانشگاه سالمندان در کشور آغاز کردیم تا زمینه برگزاری کلاس‌های حضوری هم فراهم شود.

مجری پروژه بومی سازی U3A در ایران گفت: از پنجشنبه هفتم مهرماه  ۱۴۰۱ مصادف با هفته ملی سالمند، شروع به کار مجازی دانشگاه سالمندان در ایران را داشتیم. اولین کلاس با موضوع آموزش تغذیه سالم در دوران سالمندی برگزار شد. قرار بر این است که هر پنجشنبه ساعت ۱۸ این کلاس‌ها با موضوعات مختلف مورد نیاز سالمندان به شکل مجازی برگزار شود و خانواده ها میتوانند برای دسترسی پدرها، مادرها و پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها در منزل این عزیزان حاضر شوند و امکان دسترسی آنها را از طریق  نشانی http://aparat.com/vums فراهم کنند که این کار بسیار ارزشمند بوده و حضور در کنار سالمند و فرهنگ سرزدن به آنها را نیز تقویت میکند.  

وی ادامه داد: کلاس‌های مجازی در سطح کشوراز طریق معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌ها در استان‌ها اطلاع‌رسانی شده است و انشالله فیلم ضبط شده این کلاس ها را هم در آپارات  میتوانند ملاحظه کنند. به محض آماده شدن مقدمات برگزاری کلاس‌های حضوری که قرار است به صورت پایلوت اول در دانشگاه علوم پزشکی ایران داشته باشیم و بعد در سراسر کشور، اطلاع رسانی  از طریق رسانه ای مختلف انجام خواهد شد و محل برگزاری کلاس‌ها را اعلام می‌کنیم. به امید اینکه بتوانیم بستر لازم برای سالمندی سالم و فعال را در کشور فراهم کنیم.

انتهای پیام