مهمترین عامل حضور کمرنگ کالای ایرانی در بازار کشورهای همسایه ضعف در دیپلماسی اقتصادی است.
موقعیت جغرافیایی، مرزهای دریایی و زمینی ایران فرصت کم نظیری را برای این کشور در جهت توسعه تجارت خارجی با ۱۵ کشور همسایه و ۲۵ کشور منطقه‌ای فراهم کرده است اما ضعف موجود در دیپلماسی اقتصادی، حضور ایران و کالای ایرانی را در بازار کشورهای منطقه و همسایه کمرنگ کرده است.
طبق آمار، از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ روند صادرات به کشورهای همسایه و منطقه ۲۰۰ درصد رشد داشت اما از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ آمارهای مربوط به توسعه صادرات تنها رشد ۱۲ درصدی را نشان می‌دهد.
همچنین سهم ایران از واردات ۱۱۵۰ میلیارد دلاری ۱۵ کشور همسایه در سال گذشته تنها ۲۰ میلیارد دلار بوده است.
با توجه به نیروی جوان و تحصیل‌کرده ایران، ظرفیت صادرات خدمات فنی مهندسی کشور ما سالیانه ۲۵ میلیارد دلار ارزیابی شده است اما طی سال ۱۳۹۹ از این محل تنها ۵۰۰ میلیون دلار عایدی داشتیم. به عنوان نمونه سوریه بازاری است که به دلیل شرایط زیرساختی نامناسب می‌تواند مقصد صادرات خدمات فنی و مهندسی ایرانیان در زمینه آبادانی و پروژه‌های عمرانی این کشور باشد اما سهم ایران سالیانه یک میلیارد دلار برآورد شده است این در حالیست که کشور ترکیه سالیانه چهارده میلیارد دلار به سوریه صادرات دارد و این به معنای سبقت ترکیه از ایران در ورود به اقتصاد سوریه است.
آمار فوق از کم توجهی سیاست گذار به استفاده از ظرفیت بالای تجارت بویژه تجارت با همسایگان خبر می‌دهد که باعث شده طی سالیان گذشته ظرفیت بازار همسایگان ایران به تصرف دیگر رقبا درآمده و حضور اقتصادی کشور ما در کشورهای دیگر دچار دشواری‌هایی شود.
البته اگر به آمار بانک جهانی استناد کنیم تاسف و نگرانی مان از غفلت صورت گرفته در زمینه توسعه تجارت خارجی بیشتر می‌شود چرا که طبق اطلاعات نهاد مذکور، بازار مصرف کشورهای همسایه و منطقه ایران به انضمام کشور هند که از طریق بندر چابهار به ایران متصل می‌شود ۸ تریلیون دلار برآورده شده است.
جای خالی رایزنی اقتصادی در سفارتخانه‌های ایرانی
فدا حسین مالکی رئیس فراکسیون استان‌های مرزی و مرزنشینان مجلس درباره توسعه تجارت منطقه‌ای می‌گوید: تحول اقتصادی در هر کشوری، نیاز به دیپلماسی اقتصادی فعال دارد. این موضوع همچنان در کشور ما ضعیف است و همین ضعف و انفعلال سبب شده، فرصت‌های زیادی در رابطه با توسعه تجارت منطقه‌ای از جمله توسعه تجارت با کشورهای عراق و سوریه از دست بدهیم.
به گفته وی بازیگران سیاسی باید به سهولت در تجارت خارجی به ویژه در بخش تجارت منطقه‌ای بپردازند.
لیلا فتحی، عضو کانون زنان بازرگان ایران با بیان اینکه رایزنی و دیپلماسی اقتصادی ما در پایین‌ترین سطح ممکن است، می‌گوید در شرایطی که به دلیل شیوع ویروس کرونا، همسایه‌ها و طرف‌های تجاری ما در قبال ورود کالای ایرانی سختگیری می کنند اما در مقابل شرایط ما برای واردات بسیار سهل‌تر است و رشد آمار واردات نسبت به صادرات این امر را تایید می‌کند.
به گفته وی به جای ارتقا توان در رایزنی و دیپلماسی اقتصادی جهت افزایش بازارهای صادراتی در حال کاهش توان رایزنی اقتصادی هستیم که به تدریج باعث از بین رفتن بازارهای صادراتی شده و اثرات منفی بر تبادلات تجاری خواهدگذاشت.
عضو کانون زنان بازرگان ایران تصریح کرد: سفارتخانه‌ها می‌توانند در کشورهای همسایه و منطقه برای رشد صادرات کالای ایرانی رایزنی کرده و بازاری را برای فعالان اقتصادی مهیا کنند. /آنا
