پاسخ این سووال اخیرا به گونه دیگری از زبان وزیر امور خارجه آمریکا مطرح شده مبنی بر اینکه ایران باید اراده خود را برای احیای برجام نشان دهد. آنتونی بلینکن ادعا کرده که دولت جدید واشنگتن برای بازگشت به توافق هسته‌ای ایران که دولت پیشین واشنگتن از آن خارج شد، جدی است و اراده خود را در این زمینه نشان داده است.
او که هفته گذشته برای شرکت در اجلاس گروه هفت به لندن سفر کرده بود، در گفت‌وگو با شبکه بی‌بی‌سی مدعی شد که ما در وین چند هفته‌ای است که با شرکای اروپایی، روسیه، چین و به طور غیر مستقیم با ایران در تعامل بوده و نشان داده‌ایم که در اراده خود برای بازگشت به تعهدات برجام جدی هستیم.
این دیپلمات آمریکایی بدون اشاره به این نکته که ایالات متحده ناقض برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت در تائید این توافق است ادعا کرد که واشنگتن هنوز نمی‌داند آیا ایران هم حاضر است «تصمیم مشابهی را اتخاذ کرده و به سمت جلوحرکت کند؟»
در همین پیوند وزیر امور خارجه فرانسه معتقد است که مذاکرات برجام به مرحله حساسی رسیده و با تکرار ادعای طرف آمریکایی از ایران خواسته به موضع‌گیری واشنگتن پاسخ مناسب دهد. ژان ایو لودریان در گفت وگو با گاردین ادعا کرده است که آمریکا «موضع‌گیری‌ها و سیگنال‌های لازم را برای نشان دادن آمادگی‌شان جهت رفع تحریم‌ها انجام داده‌اند. اما ایران، موضع‌گیری‌های متناسب را درباره نقض تعهداتش در برجام از سال ۲۰۱۹ انجام نداده است» وی با بیان اینکه «در مقطع زمانی حساسی قرار داریم» ادعا کرد: اکنون این ایرانی‌ها هستند که باید موضع‌گیری‌های لازم را انجام دهند.
از سوی دیگر، وزرای امور خارجه هفت کشور صنعتی جهان برجام را بهترین روش برای اطمینان از ماهیت صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران خوانده اما بدون اشاره به رفتارهای غیر قانونی آمریکا، از ایران خواسته‌اند تا از گام‌های جبرانی بیشتر در برجام پرهیز کند. وزرای امور خارجه انگلیس، فرانسه، المان، ایتالیا، ژاپن، آمریکا و کانادا هفته پیش با صدور بیانیه‌ای مشترک نسبت به اقدامات ایران برای کاهش تعهداتش تحت بند ۳۶ برجام ابراز نگرانی و ادعا کرده‌اند که این گام‌ها توجیه غیر نظامی ندارند.
این در حالیست که ایران ۲ سال پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام و تعلل طرف‌های اروپایی در عمل به تعهداتشان در این توافق، گام‌هایی را تحت نظارت آژانس برای کاهش تعهداتش آغاز و اعلام کرد که در صورت لغو تمام تحریم‌ها و اجرای تعهدات برجامی از سوی دیگر طرف های این توافق بین المللی، به گونه ای که از منافع خود تحت برجام بهره مند شود، گام های برداشته شده در مسیر کاهش تعهدات برجامی از سوی تهران به سرعت برگشت پذیر خواهد بود.
ایران تا قبل از خروج آمریکا از برجام در چهارده گزارش متوالی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، پایبندی خود را به اجرای تعهداتش به نمایش گذاشت. از این جهت تا یک ماه پیش آمریکا و طرف های اروپایی برجام ساز توافق جدیدی را کوک می‌کردند که مسائل بیشتری مانند توانمندی موشکی ایران و مسائل منطقه‌ای را شامل شود. اما زمانی که پای بی اعتمادی به حق جمهوری اسلامی ایران نسبت به رفتارهای غیرقانونی آمریکا به مذاکرات کشیده شد، اعضای برجام صلاح کار را در احیای نسخه اصلی این توافق دیدند.
احیای قرارداد سال ۲۰۱۶ همچنین از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم کمتر از دو هفته دیگر، مهلت توافق موقت ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اعطای دسترسی‌های محدود به بازرسان آژانس در ایران نیز به پایان می‌رسد و اعضای برجام در تلاش هستند تا پیش از پایان این موعد، درباره بازگشت آمریکا به توافق، رفع تحریم‌ها و اجرای کامل برجام به توافق برسند.
در همین زمینه، معاون دبیر کل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا که ریاست کمیسیون مشترک برجام را برعهده دارد می‌گوید که زمان در مذاکرات احیای این توافق به نفع ما نیست و در این زمینه احساس فوریت مسلم می‌کند. انریکه مورا دیروز (شنبه) با انتشار توئیتی نوشت: مذاکرات دور چهارم وین را آغاز کرده ایم تا برجام را احیا کنیم.
وی با بیان اینکه ضرب‌الاجلی در این زمینه تعیین نشده افزود: اما به عنوان هماهنگ کننده یک فوریت مسلم احساس می‌کنم؛ (چون) زمان به نفع ما نیست. این مقام اروپایی ادامه داد: خوشحالم از این که تمام هیات‌ها از جمله ایران و امریکا ابراز می کنند که چنین حسی (نسبت به اهمیت عنصر زمان در مذاکرات وین) دارند.
پیشتر هم دیپلمات‌های ارشد تروئیکای اروپایی هشدار دادند که هنوز کارهای زیادی با وجود وقت کم در روند احیای برجام باقی‌مانده است. آنها با بیان اینکه «باید در مورد مسائل حساس به یک تفاهم برسیم» عنوان کردند: تضمینی برای موفقیت مذاکرات وجود ندارد اما غیر ممکن هم نیست.
حالا برخی نشانه‌ها حاکیست که آمریکا در نظر دارد بخش قابل توجهی از تحریم‌های اقتصادی علیه تهران را کاهش دهد. یک مقام آمریکایی به روزنامه «واشنگتن فری بیکن» گفته است «ایالات متحده در صورتی آماده خواهد بود تا تحریم‌های لازم برای پایبندی به برجام را بردارد که ایران آماده باشد به برنامه هسته‌ای خود ذیل شروط برجام از جمله درخصوص سطح و مقدار غنی‌سازی اورانیوم برگردد». او همچنین گفته است: «برداشته شدن تحریم‌ها به‌طور گسترده روی میز قرار دارد و «تیم [آمریکا] در تلاش است مسائل و گزینه‌های متقابل برای رفع تحریم‌ها را یافته و به بحث بگذارد. پیشرفت‌هایی حاصل شده است اما نه به کندی پیش می‌رویم و نه به آن سرعت می‌بخشیم. مذاکرات با سرعتی مناسب ادامه می‌یابد تا اهمیت مسائل مورد گفت‌وگو بررسی شود.»
از نظر ایران، موضع‌گیری آمریکا هنوز کامل نیست و این کشور باید تمام تحریم‌ها را به صورت یکجا لغو کند. این جهت مذاکرات تازمانی که قالب فرسایشی پیدا نکند و ایران به خواسته‌هایش برسد ادامه می‌یاید.
سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیات ایرانی در مذاکرات برجام در گفت‌وگویی بیان داشت: اگر خواسته های جمهوری اسلامی ایران تامین شود در بازگشت به تعهدات برجامی خود کاملا جدی است تا مجدداً به اجرای کامل برجام برگردد. این اراده ایران است که اتخاذ شده است و هیچ ارتباطی هم با مسایل دیگری در تهران ندارد.
موانع کجاست؟
اما در این مسیر چند نکته مهم را باید مورد توجه قرار داد. اول اینکه آیا دولت بایدن آمادگی دارد تا با وجود مخالفت‌ها نسبت به برجام در کنگره آمریکا از اعتبار و اختیاراتش هزینه کند. دولت بایدن با توجه به اختلافات عمیق سیاسی داخلی در بین دو حزب اصلی این کشور، روزهای دشواری را برای همراه کردن کنگره با سیاست‌های خود خواهد داشت. اجرای یک سیاست میان حزبی (مورد توافق هر دو حزب) با توجه به مشکلات داخلی آمریکا از جمله بیکاری فزاینده و شیوع بیماری کرونا و همچنین مشکلات به جا مانده از زمان ترامپ، بسیار ضروری است. به همین دلیل بایدن تلاش خواهد کرد سرمایه سیاسی خود در کنگره را با دقت هزینه کند.
او در این میان مجبور خواهد بود اولویت بندی کرده و در مسائل مهم، هر دو حزب را با خود همراه کند. حزب دموکرات اکنون اکثریت شکننده ای در کنگره در اختیار داشته و این مساله، دولت را مجبور خواهد کرد با احتیاط عمل کند.
در صورت بازگشت به برجام، بایدن مجبور خواهد بود مانند اوباما از اختیارات رئیس جمهوری استفاده کند. در زمان اوباما نیز با وجود مخالفت شدید هر دو حزب با برجام، وی تنها با استفاده از اختیارات رئیس جمهوری موفق به امضای برجام شد.
نکته دیگر اینکه ایران طی دو سال گذشته با نصب سانتریفیوژهای پیشرفته و غنی سازی اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد به دانش جدیدی دست یافته که برای طرف آمریکایی نگران کننده است. به همین خاطر آمریکا آمادگی دارد تا تحریم‌های مرتبط به برجام را که ترامپ با خروج از این توافق اعمال کرد رفع کند اما تمایلی به لغو سایر تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ندارد.
ایالات متحده همچنین استدلال جمهوری اسلامی ایران را به عنوان کشوری مسئولیت پذیر مبنی بر مشروط کردن اجرای کامل تعهدات برجامی به راستی آزمایی رفع تحریم‌های آمریکا را برنمی‌تابد. ایران همچنین به دنبال سازوکاری است که تکرار رفتارهای غیرقانونی کاخ سفید نسبت به برجام جلوگیری شود.
در این زمینه سید عباس عراقچی می‌گوید: چالش و موارد مورد اختلاف کوچک نیست و باید در مورد آن بحث صورت و مذاکره انجام گیرد تا بتوان راه حل هایی درباره آن پیدا کرد. به همین منظور مذاکرات تعطیلی و آخر هفته ندارد و در سطح کارگروه ها مذاکرات ادامه پیدا می کند و اگر لازم باشد شبانه‌روز کار خواهند کرد. هر زمانی که نیاز باشد برای جمع بندی، حل مشکلات آنها یا به هر دلیل دیگری، کمیسیون مشترک دوباره تشکیل جلسه می دهد.
