تصویری که سریال‌های تلویزیونی از زنان و دختران ارائه می‌دهند، گاه با واقعیتِ آنچه از زنان در جامعه امروز می بینیم متفاوت است؛ زنانی که امروزه در بسیاری از خانواده‌ها از مرزهای تفاوت‌های جنسیتی عبور کرده و تصویری روشن از انسانی قدرتمند، فارغ از جنسیت خود ارائه می‌دهند.
به گزارش روزهای طلایی، در چند دهه گذشته، چندین سریال با محوریت زنان و دختران در تلویزیون تولید شده است که اغلب هم با استقبال خوبی از سوی مخاطب مواجه شده‌اند.
در هر کدام از این سریال‌ها زنان و دختران در جایگاه و موقعیتی متفاوت ظاهر شده و به تصویر کشیده شده‌اند. آنها در نقش‌های مختلف همسر، مادر و خواهر، در مواجهه با چالش‌ها و سختی‌های زندگی، هر کدام تصویری متفاوت از زن ایرانی را در ذهن ما ماندگار کرده اند. با این حال ویژگی‌هایی هم وجود دارد که در اغلب آنها مشترک بوده و تکرار شده است.
مساله‌ای که درباره نمایش تصویر زن در سریال ها به ویژه در سال‌های اخیر همواره مورد انتقاد بسیاری از زنان جامعه و منتقدان تلویزیون بوده، توجه بیشتر تلویزیون به نقش خانه داری و همسرداری با غفلت از سایر توانمندی‌های آنها در جامعه بوده است.
حتی در سریال هایی که شخصیت اصلی داستان زن بوده هم از جایی به بعد نقش مادری و همسری بر سایر بخش‌های زندگی‌اش غلبه کرده و به جای ساختن یک قهرمان مستقل، باز تصویری کلیشه‌ای از زن ارائه شده است.
برای بررسی تصویری که در سال‌های اخیر از زنان و دختران در سریال‌های تلویزیونی نشان داده است، با یک متخصص مطالعات فرهنگی و رسانه صحبت کرده‌ایم.
در این گفت‌وگو این پرسش را مطرح می کنیم که تصویری که سریال‌ها در این سالها از زنان و دختران نمایش داده اند، چقدر به واقعیت نزدیک بوده و چه ایراداتی دارد؟ در ادامه این گزارش نیز چند سریال تلویزیونی که قهرمان اصلی‌شان زن بوده و یا زنان در آن نقش اساسی را ایفا می‌کرده‌اند، یادآوری شده است.
بیتا شاه منصوری ـ استاد مطالعات فرهنگی و رسانه ـ درباره تصویری که سریال‌های تلویزیونی زن محور، از زنان جامعه ما نمایش می‌دهند، با یادآوری اینکه این سریال‌ها را به صورت جدی و تک به تک دنبال نکرده و نقدی که ارائه می دهد به صورت کلی است، در عین حال از محدود کردن توامندی‌های زنان به خانه داری و همسرداری و تاکید صرف سریال‌ها روی این بخش از توانمندی زنان انتقاد می کند.
این استاد دانشگاه به روزهای طلایی می گوید: زن ها به عنوان یک انسان، توانمندی‌های بسیار بالاتری از این را هم دارند و می‌توانند در عرصه های مختلف اجتماعی، سیاست گذاری، برنامه ریزی، مدیریت و … هم مشارکت داشته باشند. زنان در عرصه‌های مختلف می‌توانند قابلیت‌ها و توانمندی های خودشان را نشان دهند. این در حالی است که تلویزیون اغلب بنا بر سیاست‌هایی که دارد، تمرکزش را روی محور وظایف خانوادگی زنان می گذارد و سایر توانمندی‌های آنان را نادیده می‌گیرد. و اینگونه است که بازنمایی توانمندی‌های زنان در سریال‌های تلویزیونی به فعالیت‌های خانگی محدود می‌شود.
این مدرس ارتباطات درباره علت نمایش چنین تصویری از زنان در سریال‌های تلویزیونی، توضیح داد: این مساله به مدیریت‌های سلیقه‌ای و ناکارآمدی برمی‌گردد که سرمایه انسانی جامعه را نادیده می‌گیرند. این در حالی است که زنان جامعه، سرمایه انسانی، اجتماعی و جنسیتی یک جامعه هستند؛ اما توانمندی هایشان نادیده گرفته شده و انکار می‌شود.
شاه منصوری افزود: تا وقتی که این شرایط باشد، سریال‌های تلویزیون طبیعتا جاذبه ای ایجاد نمی‌کند. بیشتر برای سرگرمی دیده می‌شوند و کسی که در خانه است و حوصله‌اش سرمی‌رود، شاید به تماشای آن بنشیند. ولی من به عنوان یک مخاطب و شهروند، واقعا در صداوسیما به جز بخش خبری، بخش دیگری برایم جذابیتی ندارد.
او با تاکید بر اینکه، درباره تاثیر بازنمایی تصویر بخش عظیمی از جامعه انسانی صحبت می‌کنیم، در این زمینه تصریح کرد: وقتی درباره زنان صحبت می کنیم باید سرمایه انسانی، اجتماعی و جنسیتی آنها را در نظر بگیریم. اما در اغلب این سریال ها نیمی از جامعه را حذف شده می بینیم و توانمندی هایش در حد بسیار محدود نشان داده می‌شود.
شاه منصوری در پایان گفت وگو با روزهای طلایی خاطرنشان کرد: صحبت هایم به این معنا نیست که نقش کلیدی زن را در خانواده انکار کنم. نقش زنان در خانه و خانواده بسیار هم با اهمیت است، اما این یک بخش از توانمندی زنان است. رشد خانواده منوط به توانمندی‌های زن و مادر خانواده است این را انکار نمی‌کنم اما وقتی که در سایر بخش ها توانمندی های نیمی از اعضای جامعه را کاملا نادیده می‌گیریم ، انکار می‌کنیم یا حذف می‌کنیم، قطعا تاثیرات بسیار نامطلوبی در جامعه دارد. وقتی نیمی از جامعه را حذف کنیم، چطور می‌توانیم توقع داشته باشیم که آن جامعه سلامت حرکت کند؟
در ادامه این گزارش به معرفی چند سریال تلویزیونی با محوریت زنان و دختران پرداخته ایم:
سریال «نرگس»
نرگس نام سریالی تلویزیونی به کارگردانی سیروس مقدم، نویسندگی مسعود بهبهانی نیا و تهیه کنندگی ایرج محمدی و مهران مهام است که در تابستان ۱۳۸۵ از شبکه سه پخش شد. نقش اصلی این سریال را زنده یاد پوپک گلدره بازی می‌کرد که در اواسط بازی، بر اثر تصادف با اتومبیل به کما رفت و پس از ۸ ماه درگذشت. نقش او را ستاره اسکندری ادامه داد. این سریال به دلیل انتشار فیلمی خصوصی از یکی از بازیگران زن سریال، در فهرست مجموعه هایی قرار گرفت که هیچگاه بازپخش نشد.
نام سریال از یکی از شخصیت های اصلی داستان گرفته شده بود. نرگس و نسرین دو خواهر هستند که پدرشان را از دست داده و با مادرشان زندگی می‌کنند. نسرین که دختر ناسازگاری است قصد ازدواج با بهروز را دارد ولی پدر بهروز با این ازدواج مخالف است. تلاش نرگس برای کمک به خواهرش و حفظ خانواده داستان را پیش میبرد.
حسن پورشیرازی، مهرانه مهین ترابی، زنده یاد پوپک گلدره، ستاره اسکندری، مهدی سلوکی و زنده یاد زهره فکور صبور در این مجموعه ایفای نقش کرده‌اند.
سریال «ستایش»
«ستایش» یک مجموعه سه فصلی تلویزیونی به کارگردانی سعید سلطانی، نویسندگی سعید مطلبی و تهیه کنندگی آرمان زرین کوب است که فصل اول آن در سال ۱۳۸۹ از تلویزیون پخش شد.
شخصیت ستایش را در هر سه فصل نرگس محمدی بازی کرد و البته زیر بار گریم سنگین این شخصیت برای مسن شدن شخصیت نرفت و انتقادهایی را به همراه داشت.
در این سریال داریوش ارجمند، مهدی پاکدل، سیما تیرانداز، فریبا نادری، زهرا سعیدی و اکرم محمدی هم به ایفای نقش پرداخته‌اند.
تیم سازنده ستایش در ادامه سریال دیگری با نام یاور را ساختند که برخی آن را بی شباهت به «ستایش» ندانستند. ضمن خلق شخصیت زنان در این سریال و موقعیت هایی که برای آنها تصویر شد، بعضا مورد انتقاد قرار گرفت.
سریال «گذر از رنج‌ها»
سریال «گذر از رنج‌ها» به کارگردانی و نویسندگی فریدون حسن پور، روایت زندگی دختری به نام دنیا، از زمان تولد تا زمان مرگ است که در سال ۱۳۹۳ از تلویزیون پخش شد. داستان از دهه سی تا دهه شصت را روایت می‌کند. دنیا که مادرش را سر زا از دست داده با پدر فقیرش زندگی می‌کند و به اجبار همسر دوم پسر خان می‌شود. زندگی دنیا تا پایان عمر همواره همراه با چالش و سختی است.
در این سریال بابک حمیدیان، زنده یاد ماه چهره خلیلی، نگین معتضدی، مهران رجبی، ترلان پروانه و پیام دهکردی به ایفای نقش پرداخته‌اند.
سریال «ریحانه»
سریال «ریحانه» به کارگردانی سیروس مقدم و نویسندگی آرش قادری در سال۱۳۸۴ به روی آنتن رفت.
«ریحانه» روایت زندگی دختری جوان و تنها است که متوجه می‌شود گذشته‌اش آنطور که فکر می‌کرده نبوده. ریحانه برای فهمیدن رازهای گذشته‌اش با افراد جدیدی آشنا می‌شود… .
در این سریال بازیگرانی همچون: زیبا بروفه، ایرج نوذری، رویا تیموریان، حسن پور شیرازی، مرجان محتشم و حسین سحر خیز، ایفای نقش کرده‌اند.
سریال «دوران سرکشی»
«دوران سرکشی» سریالی به کارگردانی کمال تبریزی است که در سال ۱۳۸۰ از تلویزیون پخش شد.
دوران سرکشی داستان دختری فراری به نام روناک (با بازی عاطفه نوری) است که با کمک بهزیستی قصد دارد به زندگی عادی بازگردد. این سریال به بررسی مشکلات اجتماعی و رفتاری بلوغ در دختران می‌پردازد.
عاطفه نوری، لادن مستوفی، مهران رجبی، رویا تیموریان و اشکان خطیبی از جمله بازیگران این سریال هستند.
«نجلا»، «وارش»، «آسمان همیشه ابری نیست»، «پس از باران»، «کیمیا» و «رستگاران» نیز از جمله سریال‌های تلویزیونی هستند که در آنها زنان نقش‌های محوری را ایفا کرده‌اند.
انتهای پیام
